علائم:
اختلال شخصیت پارانوئید عموما با الگوی با دوام بی‌اعتمادی و سوءظن به دیگران مشخص می‌شود. فرد مبتلا به این اختلال تقریبا همیشه بر این باور است که انگیزه‌های دیگران مشکوک یا شیطانی هستند. این افراد حتی در غیاب شواهد تایید کننده، تصور می‌کنند که دیگران از آن‌ها سوءاستفاده می‌کنند، به آن‌ها آسیب می‌زنند یا آن‌ها را فریب می‌دهند. گرچه میزانی از پارانوریا در موقعیت‌های خاص زندگی کاملاً طبیعی است اما این میزان برای فرد پارانوئید در حد افراطی است و تقریبا تمام روابط حرفه‌ای و شخصی وی را دربرمی‌گیرد.
روان پارانوئید با عواطف، تکانه‌ها و ایده‌های غیرقابل تحملی مشخص می‌شود که انکار شده و به دیگران نسبت داده می‌شوند و سپس با ترس و/یا خشم توسط فرد پارانوئید مورد نظاره قرار می‌گیرند. احساسات فرافکنانه در این اختلال عبارتند از خصومت، زیرا باور رایج پارانوئید این است که توسط دیگری‌های خاصم مورد گزند و آسیب قرار می‌گیرد؛ وابستگی، چون تصور می‌کنند که دیگران به طور حقارت‌آمیزی به آن‌ها وابسته‌اند؛ و جذابیت، بنا به این باور که دیگران مقاصد جنسی در مورد خود یا افراد دلبسته‌شان دارند (مثلا در پدیده رایج حسادت پارانوئید یا سندرم اورتومانیا). سایر عواطف دردناک نظیر نفرت، حسادت، شرم، تحقیر، انزجار و ترس نیز ممکن است از خود جدا شده و فرافکنی شوند.
وجود تاریخچه‌هایی از احساس شرم و تحقیر سبب می‌شود که افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید انتظار حمله از سوی دیگران را داشته باشند و برای نجات خود از عذاب انتظار برای حمله‌ای اجتناب ناپذیر دست به حمله بزنند. شخصیت این افراد به طور دفاعی حول مضامین ترس و قدرت سازمان یافته است (یا قدرت آسیب زننده دیگران یا قدرت بزرگ پنداری خود). بیماران پارانوئید کمابیش به اختلال تفکر نیز مبتلا هستند و در فهم اینکه افکار از اعمال متفاوت هستند مشکل دارند. از دیگر ویژگی‌های این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تردید به تعهد، وفاداری، اعتماد دیگران؛ باور به اینکه دیگران از آن‌ها سوءاستفاده می‌کنند یا فریبشان می‌دهند.
- بی اعتماد به دیگران یا افشا نکردن اطلاعات شخصی به دلیل ترس از اینکه این اطلاعات علیه‌شان بکار گرفته شوند.
- نمی‌بخشند و کینه نگه می‌دارند.
- حساسیت بیش از حد و نقد پذیری ضعیف.
- خواندن معنای پنهانی در اظهارات پاک یا نگاه های معمولی دیگران.
تجارب رشدی:
علت دقیق اختلال شخصیت پارانوئید هنوز مشخص نیست، اما تجارب اولیه دوران کودکی، از جمله آسیب‌های جسمی و هیجانی در ایجاد این اختلال شخصیتی نقش دارند. مشکل افراد پارانوئید در منفک کردن فکر و عمل ممکن است ناشی از تجربه کودکی آن‌ها باشد، زمانیکه برای نگرش‌های واقعی یا فرضی خود مورد انتقاد قرار می‌گرفته‌اند، گویی که افکارشان معادل عمل بوده‌اند. برخی گزارش‌های بالینی نیز نشان می‌دهند که گوش به زنگی افراد پارانوئید نسبت به اغوا شدن یا مورد سوءاستفاده قرار گرفتن از سوی دیگران، به دلیل آن است که در کودکی والد را به شکل اغواگر یا دستکاری کننده تجربه کرده‌اند.
مشکل افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید در اعتماد به وفاداری و تعهد دیگران سبب مشکلات در روابط آن‌ها می‌شود. این اعتماد از دست رفته احتمالا محصول خیانت یا مشکلات در روابط اجتماعی مهم است. رویدادهای مربوط به قربانی شدن توسط دیگری‌های مهم به طور بالقوه می‌توانند کودک را مستعد بی اعتمادی به وفاداری و صداقت دیگران کنند. چنین رویدادهایی در دوره کودکی بدرفتاری با کودک و قربانی شدن توسط همسالان را شامل می‌شود. برای مثال، مورد غفلت قرار گرفتن در دوران کودکی قویا با سطوح بالاتر علائم پارانوئید در اوایل بزرگسالی رابطه دارد. پژوهش‌ها همچنین نشان داده‌اند که افرادی که در کودکی مورد تعرض قرار گرفته‌اند نسبت به ابراز خشم در چهره‌ها، صداها و توجه به محرک‌های تهدید کننده بشدت حساس بوده و نسبت به نشانه‌های مثبت بی‌توجه هستند. همچنین، کودکانی که مورد بدرفتاری قرار می‌گیرند با احتمال بیشتری خشونت را به رفتار دیگران نسبت می‌دهند و تلافی کردن به روش کلامی یا فیزیکی را به عنوان واکنشی علیه افرادی که ممکن است مقاصد آسیب زننده داشته یا نداشته باشند بکار می‌برند. از این رو داشتن سابقه بدفتاری در دوره کودکی احتمال ابتلا به اختلال شخصیت پارانوئید را افزایش می‌دهد.
مضافا، تجربه قربانی شدن توسط همسالان نیز با علائم پارانوئید در بزرگسالی رابطه دارد، کودکانی که مکررا قربانی آزار همسالان هستند نسبت به سرنخ‌های تهدید در تعاملات اجتماعی حساس می‌شوند. در واقع قربانیان مزمن پرخاشگری همسالان اغلب دیگران را به شکل آسیب زننده در نظر گرفته و با پرخاشگری واکنش نشان می‌دهند.
روابط میان فردی:
وقتی فردی مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید در رابطه باشد، ادراکات ترسناک وی می‌تواند همه چیز را تحت الشعاع قرار دهد. همراهی کردن یک فرد پارانوئید اغلب دشوار است و این افراد در روابط نزدیک مشکل دارند. سوءظن افراطی و خصومت آن‌ها ممکن است در جروبحثی صریح و در شکایتی مکرر، یا با سکوتی سرد و خصمانه ابراز شود. از آنجا که این افراد به دیگران اعتماد ندارند، نیازی افراطی به خودبسندگی و خودمختاری دارند. افراد پارانوئید در تعارض اضطراب آمیزی میان احساست هراس انگیز به وقت تنهایی (می‌ترسند که در اثر یک حمله غیره منتظره آسیب ببینند و/یا می‌ترسند فانتزی‌های مخربشان به دیگران آسیب برسانند) و اضطراب در رابطه (می ترسند توسط برنامه های دیگران مورد سوءاستفاده قرار گرفته یا نابود شوند) به سر می‌برند. افراد پارانوئید نمی‌توانند خود را به جای دیگران گذاشته و تجارب را از چشم انداز آن‌ها بررسی کنند.
عدم تعادل میان چشم انداز افراد پارانوئید و حقایق واقعی درمورد دیگران و رابطه می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند، از جمله:
سوءظن: آن‌ها در اعتماد به دیگران بسیار مقاوم هستند و اصرار دارند تا طرف مقابل مکان‌هایی را که بدون حضور آن‌ها رفته و فعالیت‌هایی را که کرده به آن‌ها اثبات کند! آن‌ها نسبت به علاقه دیگران نیز تردید دارند.
انتقاد: این افراد قضاوت کننده هستند، توهین کلامی می‌کنند و حساسیتی به احساست دیگری ندارند. این افراد ممکن است به اشتباه به سرزنش دیگران بپردازند.
سرسختی و لجبازی: آن‌ها ممکن است با عقاید و گفتگوهای خود دیگران را ناراحت کنند و نسبت به عقاید و گفتگوهای خود انعطاف ندارند، خصوصا وقتی باورهای پارانوئیدی دخیل شوند.
بدبینی: آن‌ها عموما نگرش‌های منفی دارند و به نظر می‌رسد خوشبختی و تجارب عشقی را مسدود می‌کنند.
بازداری: آن‌ها نسبت به احساسات خود و ابراز آن‌ها گارد دارند و گمان می‌کنند که دیگران هم همین طور هستند. این می تواند به شکل رفتار منفعل-پرخاشگرانه نیز ابراز شود.
رفتارهای کنترل کننده: آن‌ها ممکن است احساس کنند که نیاز به کنترل اطرافیان دارند. نیازی که می‌تواند مانع حفظ روابط سالم با خانواده و دوستان شود، زیرا آن‌ها بیش از حد به افراد می‌چسبند و نسبت به درگیر شدن در فعالیت‌ها بدون حضور خود مقاومت می‌کنند.
پارانویا: آن‌ها ممکن است دائما نسبت به وفاداری دیگران اضطراب داشته باشند.
منابع:
Grohol, J. M. (n.d.). Paranoid Personality Disorder. Retrieved from PsychCentral: https://psychcentral.com/disorders/paranoid-personality-disorder/
Lingiardi, V., & McWilliams, N. (۲۰۱۷). Psychodynamic diagnostic manual: PDM-2. Guilford Publications.
Paranoid Personality Disorder. (n.d.). Retrieved from WebMd: https://www.webmd.com/mental-health/paranoid-personality-disorder
Natsuaki, M. N., Cicchetti, D., & Rogosch, F. A. (2009). Examining the developmental history of child maltreatment, peer relations, and externalizing problems among adolescents with symptoms of paranoid personality disorder. Development and psychopatholog.
Paranoid Personality Disorder and Relationships: Moving Past Fear, Together. (n.d.). Retrieved from Bridges to Recovery: https://www.bridgestorecovery.com/blog/paranoid-personality-disorder-and-relationships-moving-past-fear-together/