تابه‌حال چیزی دربارۀ اصطلاح ذهنیت‌سازی (Mentalization) شنیده‌اید؟ بگذارید معنای این مفهوم را از زبان یکی از پیشروان این حیطه، پیتر فوناگی، روانکاو مجارستانی، مدیر گروه روانشناسی کالج دانشگاهی لندن، و مدیر مؤسسۀ آنا فروید بشنویم: ما از این اصطلاح برای توصیف «تلاش فرد جهت درک رفتار دیگران براساس افکار، باورها، احساسات، امیال، خواسته‌ها و هرچیزی که بین دو گوش، یعنی دنیای ذهن در جریان است» استفاده میکنیم. درک رفتار دیگران براساس نفس عمل به ما «حسی از معنا» می‌دهد و آن رفتار را برایمان معنادار می‌سازد؛ البته این فرآیند دربارۀ خود فرد نیز صدق می‌کند.
پس، ذهنیت‌سازی تلاش ما برای درک رفتار خود و دیگران براساس حالات ذهنی قصدمندانۀ زیربنایی است. دیدن خودمان از بیرون، و دیگران از درون. ذهنیت‌سازی یک دستاورد تحولی و نه یک توانایی ذاتی است و اکتساب آن وابسته به کیفیت روابط دلبستگی، به‌ویژه روابط دلبستگی اولیه با والدین است. باز هم به مثالی از فوناگی بازگردیم:
کودکی را در نظر بگیرید که در اولین جشن تولدش با صورت داخل کیک شکلاتی دست‌پخت شما رفته و حالا با صورت پوشیده از شکلات، با تردید به شما نگاه می‌کند؛ شما چگونه رفتار کودک را تفسیر می‌کنید؛ اینکه از روی بازیگوشی این کار را کرده، یا برای خراب کردن جشن تولد و نمک‌نشناسی نسبت به دسترنج شما مرتکب چنین عملی شده. چگونگی درک شما از رفتار کودک، طرز برخورد شما با او را تعیین می‌کند، و کودک حین نگاه تردیدآمیز به شما تلاش می‌کند معنای کنش خویش را در واکنش شما بیابد، تلاش می‌کند تا خویشتن و ذهنیت خویش را در ذهن بزرگسالی بیابد که برای او حاضر است. بنابراین در این تعامل فرضی که در یک چشم بر هم زدن اتفاق می‌افتد، هر دو طرف سعی دارند به صورت شهودی ذهن یکدیگر را بخوانند، خوانشی که می‌تواند این تعامل را تبدیل به خاطره‌ای شیرین از درک و فهمیده شدن، یا منبعی برای اضطراب، تقبیح شدن اعمال، و سوءتفاهم نسبت به مقاصد برای کودکتان تبدیل کند؛ خاطره‌ای که برای باقی عمر همراه با او خواهد ماند. مجموع این خاطرات در کنار یکدیگر، توانایی ذهنیت‌سازی افراد و میزان آسیب‌پذیری آن تحت شرایط تنش‌زا، به ویژه تعارضات میان‌فردی را تعین می‌کند، آن‌چه افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی در آن با مشکلات بیشتری مواجه هستند؛ موضوعی که در پست‌های بعدی به آن خواهیم پرداخت.
منبع:
بیشتر متن بخش‌هایی از صحبت‌های پیتر فوناگی در ویدیوی زیر هست:
https://youtu.be/MJ1Y9zw-n7U