پیشنهاد و تحلیل فیلم: سارا امین الرعایا و پدرام محسنیان
مفاهیم روانکاوانه:
Greed حرص و طمع
Humiliation حقارت
Defeat شکست
Death Drive غریزه مرگ
Superiority برتری جویی
Inferiority فرودستی
Frustration ناکامی
Helplessness درماندگی
Rivalry رقابت
Rage خشم/ غیظ
Anger عصبانیت
Survival بقا
Retaliation تلافی
Annihilation Anxiety اضطراب نابودی
Dignity شان و مقام
Goodness خوبی
Disdain تحقیر
Oral Fixationتثبیت دهانی
Anal Fixationتثبیت مقعدی
Superego Corruption
Power قدرت
Shame شرم
Guilt احساس گناه
Ingratitude ناسپاسی
Revenge انتقام
Hope امید
Despairناامیدی
Repression سرکوبی
Empathyهمدلی
Dread هراس
Anxiety اضطراب
یک کمدی درام از سینمای کره جنوبی
کارگردان : bong Jon hoo
سایر آثار فیلمساز :
Okja 2017
Snow piercer 2013
Mother 2009
Tokyo 2008
جوایز و نامزدی ها :
اسکار ۲۰۱۹
نامزدی بهترین طراحی
برنده بهترین فیلم و بهترین فیلم غیر انگلیسی بهترین کارگردانی بهترین فیلمنامه
گلدن گلوب ۲۰۱۹
نامزد بهترین کارگردانی بهترین فیلمنامه
برنده بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان
بافتا ۲۰۱۹
نامزد بهترین فیلم سال
برنده بهترین فیلمنامه بهترین فیلم غیر انگلیسی
سایت IMDb
تحلیل روانکاوانه فیلم انگل
فیلم انگل یک کمدی تلخی مهیج محسوب می شود که درباره ی خانواده ای به نام کیم است که در یک زیرزمین زندگی می کنند و برای تامین نیازهای اولیه ی خود تلاش می کنند. کل افراد خانواده بیکار هستند و شغل های موقتی را برای گذران زندگی خود مانند تا کردن جعبه های پیتزا به عهده می گیرند و زندگی انگلی آنها از ابتدای فیلم به نوعی نمایان است، آنها از Wi-Fi همسایه ی خود استفاده می کنند یا زمانی که برای سمپاشی و نظافت خیابان آمده اند، پدر خانواده نمی گذارد پنجره را ببندند که همراه خیابانها خانه ی آنها هم سمپاشی شود. تنها فردی هم که در برابر حشره کش ها اذیت نمی شود همان پدر خانواده است که مقدمه خوبی برای ادامه ی داستان به مخاطب بازگو می کند.
یکی از دوستان کی وو، مین، سنگی به آنها هدیه می دهد که برای آنها رفاه و ثروت را به همراه می آورد. بعد به کی وو، کار تدریس خصوصی زبان در یک خانواده ثروتمند را پیشنهاد می دهد. کی وو و خواهرش کی جونگ برای این کار گواهی را جعل می کنند تا کی وو بتواند نظر خانواده پارک را جلب کند.آنها بعد از ورود کی وو به خانواده و فرآهم شدن موقعیتی برای استفاده از شرایط خوب خانواده پارک، نقشه ای را طراحی می کنند تا خانواده ی پارک را فریب دهند و هر یک از اعضای خانواده خود را به عنوان جایگزین سرویس دهنده های قبلی این خانواده استخدام کنند. آنها وانمود می کنند که بی ارتباط با یکدیگر هستند. کی جونگ به عنوان یک هنرمند که در هنر درمانی آموزش دیده است، ظاهر می شود. پدر، آقای كیم به عنوان راننده جایگزین استخدام می شود و مادر، چانگ سوک جایگزین خدمتکار قدیمی خانه، مون گوانگ می شود. در حالی که خانواده کیم، نفوذ موفقیت آمیز خود را در خانه پارک با غذا ها و مشروبات الکلی آنها جشن می گیرند، بازگشت مون گوانگ به خانه موجب نقشه بر آب شدن برنامه های خانواده کیم می شود.
در مورد نام فیلم می توانیم به صحبت های کارگردان فیلم اشاره کنیم که گفته است از آنجا که داستان در مورد نفوذ و خزیدن خانواده فقیر به خانه خانواده ای ثروتمند است ، بسیار واضح به نظر می رسد كه انگل به خانواده فقیر اشاره دارد، درحالی که اگر از زاویه ای دیگر به این مساله نگاه شود، می توانیم بگوییم که خانواده ثروتمند، در فعالیت های روزمره خود مانند شستن طرف، غذا درست کردن، رانندگی کردن و … زندگی انگلی دارند و از کارهای افراد دیگر بهره می برند. بنابراین هر دو زندگی که در فیلم در تقابل با یکدیگر هستند، انگلی محسوب می شوند. در ادامه ی فیلم می بینیم که زندگی مخفی خدمتکار مون گوانگ و همسرش گیون سه در زیرزمین خانه، از وجود انگلی دیگر درون خانواده پارک حکایت می کند. پویایی های بین این خانواده ها مفاهیمی همچون حرص و طمع، حسادت، رقابت، تحقیر و فریب دادن را به ذهن متبادر می کند که در ادامه به آنها می پردازیم:
حرص وطمع (آزمندی)
پدیده های مربوط به حرص و طمع اغلب به سه دسته تقسیم می شوند که به هر کدام از آنها در این تحلیل فیلم پرداخته شده است:
- نمودهای اولیه: شناخته شده ترین بعد آزمندی تا حدی که اصل آن به حساب می آید، به تمایل مفرط، بی امان و مداوم برای دستیابی و تملک چیز های مختلف اشاره دارد. ماهیت “مفرط ” آن با این واقعیت آشکار می شود که کمیت و کیفیت کالای مورد نظر بسیار بیشتر از نیاز واقعی و در مقایسه با خواسته های دیگران است. ماهیت “بی امان و مداوم ” آن هم بینگر این مساله است که فرد از دستیابی به منافع لحظه ای راضی است، اما بعدا دوباره ناراضی ، خالی و تسلی ناپذیر می شود. در واقع حریص بودن اساساً سیری ناپذیر است و ارضا را به همراه ندارد.
غذا و پول بارزترین تجلی های آزمندی هستند که در فیلم بر روی آنها تاکید شده است. پرخوری که از نظر جسمی موجب پر شدن بیش از حد معده می شود اما از نظر روانی فرد به سیری نرسیده است، نشانه ای از حریص بودن است. تمایل سیری ناپذیر به جمع آوری ثروت، علی رغم وجود ریشه های غریزی آن در اشتیاق زیاد دهانی، بر تثبیت در مرحله مقعدی اشاره دارد که می توان طمع را به عنوان یک ویژگی شخصیتی در این افراد در نظر گرفت. در فیلم هم میبینیم که سه خانواده با مفهوم خوردن و به دست آوردن پول سر و کار دارند. خانواده پارک برای آماده کردن و پختن غذا به فرد دیگری احتیاج دارند. تلاش خانواده کیم برای تامین کردن غذا در جهت بقا اتفاق می افتد که مهم ترین دغدغه ی آنها محسوب می شود. آنها در غیاب خانواده ی پارک بی محابا از این فرصت بهره می برند و از منابع غذایی آنها استفاده می کنند. حتی در جایی از فیلم می بینیم که به دلیل وارد شدن به خانواده پارک آرزوهای و فانتزی های خود را برای پولدار شدن بیان می کنند. توانایی خریدن هلو و خوردن آن به واسطه ی خانواده پارک، نشانه ای از دستیابی به خوبی های ابژه در اثر آزمندی است. در مورد خدمتکار خانواده، مون گانگ که برای همسرش گیون سه، غذا می برد و گیون سه با شیشه شیر که مخصوص بچه های شیر خوار است، شیر می خورد که می تواند بیانگر تثبیت در مرحله ی روانی جنسی دهانی باشد که در مورد آقای جان سو به شکل شدیدی دیده می شود. به نظر می رسد که او به دوره ی پیش ادیپال واپس روی کرده است. و مسئولیت پذیری نسبت به قرض ها و زندگی خود نشان نمی دهد. چنین بی مسئولیتی هم در خانواده کیم دیده می شود. وجود گیون سه در زیر زمین خانه نماد اید یا همان نهاد در ساختار روان است. در جای دیگری از فیلم هم آقای پارک به آقای کیم می گوید که خانم مون گانگ بسیار شکمو است و اندازه ی دو نفر غذا می خورد غافل از اینکه به بیانی دیگر، خانم مون گانگ به نهاد و متریال های سرکوب شده اش در حال خوراک دادن است تا رازش برملا نشود و بتوانند به زندگی ادامه دهند.
استحقاق ویژگی دیگری است که در رابطه با حرص و طمع خانواده کیم و پارک میبینیم. مادر خانواده کیم، چانگ سوک شبی که ورود موفقیت آمیزشان را جشن گرفته اند و در مورد مهربانی خانواده پارک صحبت می کنند، به خانواده اش می گوید که اگر من هم پولدار بودم خیلی مهربان تر از خانم پارک بودم. در واقع این صحبت نشان می دهد که او حرص و طمعی را که نسبت به بخش خوب ابژه دارد، را کم ارزش و تخریب می کند تا منبع احساسات حسادت برانگیز در روان خود را از بین ببرد و تلاشی ست در جهت اینکه به میزانی احساس گناه خود را کاهش دهد. در خانواده پارک هم به سبب وضع مالی بسیار مناسبی که دارند خود را مستحق دریافت تمام و کمال خدمات دیگران می دانند و دیگری را در نظر نمی گیرند.
- نمود های ثانوی: در کنار سه ویژگی “اصلی” حرص و طمع (میل بیش از حد ، سیری ناپذیری ، استحقاق) مظاهر دیگری برای آن وجود دارد. احساس دائمی عجله داشتن، ناسپاسی ، فقدان همدلی و تباهی عملکردهای سوپرایگو در بین آنها برجسته است. عجله و شتاب که معمولا همراه همیشگی حرص و آزمندی است بر توانایی فرد برای صبر کردن و تاب آوری شرایط جسمی و روانی است که کمتر از سیری و کامل بودن است . انتظار برای فرآهم شدن شرایط، مفاهیمی همچون سهیم شدن با دیگران و اعتقاد بر دستیابی کم و بیش به منابع ارضا در مقابل اکتساب منابع به صورت جادویی اشاره دارد. جالب است که این ویژگی ها در خانواده کیم وجود دارد. آنها به محض اینکه احساس می کنند شرایط برای دستیابی فوری به بخش خوب ابژه برای آنها فراهم شده است، با فریب دادن خانواده پارک می خواهند سریعتر به منافع بیشتری برسند. کی وو قانع به شرایط خود و اینکه معلم زبان دختر خانواده ی پارک است نمی شود. ناسپاسی در برابر دستیابی به شغلی ایمن که می تواند با آن کمکی به خانواده باشد تا گذران زندگی کنند در او دیده می شود . همچنین باور کی وو نسبت به سنگی که از طرف دوستش هدیه گرفته بود که می تواند به شکل جادویی صاحب ثروت و موقعیت بهتر شود هم می تواند مورد ملاحظه قرار بگیرد. او به پدرش می گوید که این سنگ بخشی از او شده است و می خواهد همیشه همراه او باشد که نمادی از حرص و طمعی ست که در پی فانتزی ها و اشتیاق او شکل گرفته و خود را نمایان می کند.
اشتیاق مداوم برای تأمین شدن هم منجر به کنار زدن دیگران و قطع ارتباط با نیازها و حقوق دیگری می شود. این بی تفاوتی نسبت به همنوعان، به احتمال زیاد دلیل این است که حرص و طمع در تعاریف فرهنگ لغت آن “مذموم” تلقی شده است. به همین دلیل است که خانواده ی کیم و مون گانگ و همسرش با هم وارد رقابت می شوند تا بتوانند تمام خوبی های ابژه را به دست بیاورند و حاضر به سهیم شدن در آن نیستند. زمانی که مادر خانواده، خدمتکار پیشین را به پایین پله ها می اندازد، فقدان همدلی و اشکال در سوپر ایگو به نمایش گذاشته می شود.
در خانواده ی پارک هم به دلیل ثروت زیاد که می تواند نشانه ی حرص و طمع باشد، عدم همدلی با خانواده ی کیم دیده می شود. آنها بدون توجه به شرایط افرادی که برای آنها کار می کنند، تنها به فکر ارضای نیازهای خود هستند و همدلی نسبت به دیگری در آنها دیده نمی شود.حتی بعد از طوفان شروع به تدارک یک جشن تولد می کنند در حالی که خانواده هایی مانند کیم در اثر طوفان شب قبل زندگی خود را از دست داده اند. آنها فقط در فکر بهره برداری از افراد هستند و انقدر به ابژه ی دیگری فکر نمی کنند که متوجه نقشه های خانواده ی کیم نمی شوند و هر چیزی که به آنها گفته می شود بدون کوچکترین شک و تردیدی پذیرفته می شود و برای پیدا کردن راننده و آشپز خانواده به افرادی که تازه وارد خانواده شده اند اعتماد می کنند زیرا تنها در پی به دست آوردن خدماتی هستند که افراد به آنها ارائه می دهند. نقص در همدلی همراه با حرص و طمع با تخریب سوپر ایگو رابطه علت و معلولی دارد. عدم نگرانی برای ابژه، اجازه بهره برداری را به فرد می دهد که به شکل ناخودآگاه احساس بد بودن به نوبه خود فرد را به دنبال عشق بیشتر ، ستایش بیشتر و اطمینان بیشتر از دیگران سوق می دهد. بنابراین چرخه معیوبی از نیاز بیش از حد ، سو، استفاده و گناه ناخودآگاه ایجاد می شود که در این خانواده ها دیده می شود.
- دفاع های رایجی که در برابر طمع در فیلم به نمایش گذاشت می شود، سرکوبی و انکار است. با استفاده از سرکوبی، همه وسوسه ها و اشتیاق هایی که احساس می شود “حریص” هستند ، به ناهشیار روان فرد رانده می شوند.
زیرزمین در فیلم به گفته ی مون گوانگ برای نجات ساکنین خانه از مرگ در صورت حمله ی دشمن ساخته شده است که بیانگر میل ناهشیار افراد برای پیروزی در برابر غریزه ی مرگ است. بی خبری خانواده پارک از وجود زیرزمین، مفهوم سرکوبی را به ذهن مخاطب می آورد. امیال ناهشیار سرکوب شده ای به نمایش گذاشته می شود، وجود تخت خواب، توالت فرنگی، چند کاندوم؛ غذا و … نیازهای اولیه افراد را به تصویر می کشد که برای تامین آنها ، خانواده پارک نباید متوجه حضور گیون سه در خانه شوند. زمانی هم که گیون سه در همان زیر زمین به او حمله می شود و احساس خطر نابودی می کند، از کدهای مورس که زبانی رمزی است استفاده می کند تا کمک طلب کند و فقط کودک خانواده داسونگ قادر به فهمیدن آن است، که می تواند نشانه ی سرکوبی شدیدی که دیگر اعضای خانواده در برابر امیال ناهشیارشان دارند، باشد. حتی مادر خانواده وقتی از وجود روح در خانه شان و مشکل پسرش در همین رابطه صحبت می کند، تلاش می کند که آن را نادیده بگیرد و به دنبال حل و فصل کردن نیست.
در خانواده ی کیم همزمان با طوفانی که باعث سرازیر شدن سیل در خانه هایشان می شود، می بینیم که چطور فاضلاب خانه بالا آمده است و کیم جونگ تلاش می کند روی توالت بنشیند که به نوعی سرکوب کردن متریال هاییست که در آن شب در رقابت با خدمتکار قبلی خانواده بیرون آمده است و او به دنبال نقشه ای جدید است تا شرایط را به حالت قبل برگرداند.
در آخر فیلم گیون سه به دلیل حمله شدن به او و از دست دادن ابژه ی عشقی اش که غذا را برای او فراهم می کرده، دچار خشم شدیدی می شود، از زیر زمین بیرون می آید و وارد باغ خانه می شود و با کشتن کیم جونگ در پی انتقام گرفتن و تلافی است. در مورد این صحنه هم می توانیم بگوییم که به شکلی نمادین متریال های سرکوب شده بدون هیچ تغییری به سطح هشیاری می آیند تا در برابر احساس ترس و اضطراب شدیدی که در برابر نابودی و آسیب به خود و دیگری شکل گرفته، به ارضای فوری برسد.
تحقیر و شرم
احساس تحقیر و شرم با تثبیت شدن اولیه و احساس فروپاشی ایگو همراه است. تمایز عمل تحقیر و احساس تحقیر در پرداختن به این مفهوم بسیار ضروری و مهم است. این عمل اغلب در عدم تحمل و از بین بردن آن چیزی است که متفاوت از خود است، ظاهر می شود. وقتی فرد تحقیر می شود، نسبت به کسانی که فرد را طرد کرده اند و کنار گذاشته اند، احساس فرودستی و کم بودن می کند، انگار اصلاً در نظر آنها وجود ندارد. مورد تحقیر واقع شدن منجر به احساس از دست دادن آبروست که به هویت فرد و حسی که نسبت به خویشتن دارد ، آسیب وارد می کند. همچنین موجب نقض شدن مرزهای شخصی و مورد حمله واقع شدن فضای درونی فرد می شود. چنین مساله ای درمورد رابطه ای که خانواده ی کیم و پارک با هم دارند، مطرح می شود. خانواده ی پارک باور دارند کسانی که به آنها خدمت رسانی می کنند بویی می دهند که شبیه به هم است. آقای پارک نگاه برتری جویی نسبت به قشر کم درآمد دارد و به همسرش می گوید در مترو هم شبیه این بو می آید که در واقع افرادی که متفاوت از خود می دانند، را کمتر از خود می بینند و نمی توانند متفاوت بودن آنها را تاب بیاورند. این باعث می شود که آقای کیم با شنیدن صحبت های این زوج، در برابر فرزندان خود احساس شرم کند. در واقع شرم برای او علامت اعتراف به شکست ، آشکار شدن ضعف و از دست دادن آبرو و عزت نفس است. در صحنه ای دیگر که خانم پارک در ماشین نشسته است و از هوای خوب بعد از بارندگی شب قبل صحبت می کند، بویی که همسرش از آن حرف می زند را احساس می کند که موجب ناراحتی و شرم آقای کیم می شود.. آنها بدون در نظر گرفتن اینکه شب قبل چه به سر خانواده کیم آمده و در اثر طوفان خانه ی خود را از دست داده اند به دنبال ترتیب دادن جشن تولدی برای پسرشان هستند. در واقع فیلم به خوبی اختلاف طبقاتی آنها را در شب طوفانی به تصویر کشیده است که چطور از خانه پارک به خانه خود بر می گردند، ناامیدی، حقارت، رشک، خشم و ناکامی در شخصیت های فیلم کاملا مشهود است که محرک اتفاقات بعدی فیلم می شود. به شکلی که در صحنه ای که قتل اتفاق می افتد، بویی که نشان از تحقیر و خوار شمردن دیگری است موجب خشم آقای کیم می شود که او دخترش را از دست داده است و آقای پارک فقط به دنبال سوییچ ماشین خود است تا خود و خانواده اش را نجات دهد. کشتن آقای پارک و از بین بردن ابژه ، نشان از فروپاشی ایگو در برابر تحقیر شدن و خشم بالای آقای کیم نسبت به شرایط است.
کلام آخر در کل، هراس و اضطرابی که راستای اشتیاق گرسنگی برای بلعیدن اتفاق می افتد؛ از یک سو، امید و رشک و از سوی دیگر درد و ناامیدی را به وجود می آورد. هرگونه افزایش طمع احساس ناامیدی را تقویت می کند و به نوبه خود انگیزه ای برای پرخاشگری می شود. امید کی وو برای پولدار شدن و فانتزی او برای نجات خانواده اش نشانه ای از گرسنگی ، ناکامی و درماندگی کیم وو از نظر عاطفی است که باعث شد که او همراه خواهرش نقشه ای برای ورود به خانواده پارک طراحی کنند. دروغ هایی هم که آنها برای فریب دادن خانواده پارک بیان کردند بیانگر فشارهای غریزی، نقص در سوپرایگو و منافع خودشیفته انگارانه است.